Gorączka jest bardzo częstym i powszechnym objawem zarówno w populacji dzieci, jak i dorosłych. Przyjmuje się wręcz, iż wystąpi ona chociaż raz w życiu u praktycznie każdego malucha i u większości z nich będzie jednym z głównych powodów wizyty u lekarza pediatry (statystyki mówią, iż do lekarza z powodu gorączki trafia co piąty noworodek do 6 miesiąca życia i co drugie dziecko do 18 miesiąca życia). Zatem, z punktu widzenia rodzica bardzo ważna jest umiejętność prawidłowego pomiaru temperatury u dziecka, wdrożenia odpowiedniego postępowania przedlekarskiego oraz wiedza na temat głównych przyczyn występowania gorączki.

Gorączka — definicja

Przyjmuje się, że prawidłowa ciepłota ciała mierzona pod pachą wynosi 36,6°C. W przypadku gdy pomiar dokonywany jest w ustach lub w odbycie, temperatura ta jest wyższa o odpowiednio 3 oraz 5 kresek (36,9 i 37,1°C). Idąc dalej, temperatura w zakresie od 37,1 do 38,0°C to stan podgorączkowy, a wartości przekraczające 38,0°C świadczą o gorączce.

Gorączka — jeden z podstawowych mechanizmów obronnych organizmu

Uważa się, iż gorączka jest jednym z podstawowych mechanizmów obronnych organizmu, który powstał jako nieswoiste wparcie dla układu immunologicznego broniącego organizm przed czynnikiem infekcyjnym (w przypadku dzieci zazwyczaj przed patogenami atakującymi ich drogi oddechowe). Jej skuteczność wiąże się z faktem, iż większość patogenów w wyższych temperaturach rozwija się gorzej lub wręcz ginie, a aktywność różnych enzymów zwalczających patogeny jest większa.

Należy jednak pamiętać, iż gorączka sama w sobie jest objawem bardzo niecharakterystycznym i pojawia się również w przebiegu chorób innych niźli te infekcyjne. Jest to bardzo ważne, gdyż o ile w przypadku zakażenia wyższa temperatura ciała jest pomocna, o tyle w innych przypadkach wręcz odwrotnie.

Gorączka — objaw infekcji i nie tylko

Jak już wspominaliśmy, gorączka jest objawem niecharakterystycznym pojawiającym się jako odpowiedź organizmu na wniknięcie czynnika infekcyjnego (infekcje) lub też nieinfekcyjnego (interpretowanego jednak przez organizm jako infekcyjny). Zatem, w jakich chorobach, innych niż zakażenia, możemy spodziewać się ciepłoty ciała wyższej niż 38°C?

  • Choroby alergiczne – ich pojawienie się jest wyrazem nadwrażliwości organizmu na czynniki dla organizmu całkowicie niegroźne (na przykład pyłki roślin, kurz, czy też sierść zwierząt domowych).
  • Choroby autoimmunologiczne – w ich przebiegu układ immunologiczny atakuje prawidłowe komórki organizmu lub ich elementy traktując je jako obce. Przykładami tego typu chorób mogą być toczeń układowy rumieniowy, reumatoidalne zapalenie stawów, czy też autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (inaczej zwane chorobą Hashimoto).
  • Zapalenia jałowe – zapalenia toczące się w organizmie pomimo braku istnienia czynnika infekcyjne. Są wynikiem pobudzenie układu immunologicznego przez czynniki uwalniane z uszkodzonych komórek. Przykładem zapalenia jałowego może być zawał serca lub też udar mózgu.

Gorączka, a hipertermia

Mówiąc o gorączce, nie sposób nie wspomnieć o również hipertermii, która charakteryzuje się gwałtownym i całkowicie niekontrolowanym wzrostem ciepłoty ciała (powyżej 40-42°C). Jej pojawienie się jest związane z długotrwałym narażeniem na wysokie temperatury (przekraczające możliwości chłodzące organizmu) lub dysfunkcją mózgowego ośrodka termoregulacji (mózgowego termostatu, który odpowiada na obniżanie i podwyższanie ciepłoty ciała w bezpiecznych dla ciała granicach). Co warte zaznaczenia, hipertermia jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i wymaga bardzo szybkiego wdrożenia postępowania ochładzającego chorego.

Drgawki gorączkowe — powikłanie podwyższonej ciepłoty ciała

Drgawki gorączkowe są stosunkowo częstym (występują u 5% populacji pediatrycznej) powikłaniem gorączki u dzieci pomiędzy 6 miesiącem życia, a 5 rokiem życia. Najczęściej przypominają napad padaczkowy – dziecko jest nieprzytomne i występują u niego uogólnione drgawki lub też jedynie zesztywnienie, prężenie, zsinienie lub ślinotok.

W przypadku wystąpienia drgawek gorączkowych u swojej pociechy należy zachować spokój i ułożyć dziecko na boku, najlepiej na miękkim i stabilnym podłożu. Przeciwwskazane jest przytrzymywanie rąk, próby podaży leków, czy też włożenia czegoś w usta malucha (rodzice często boją się, iż maluch przegryzie sobie język i chcą go przed tym zabezpieczyć). Po ustąpieniu napadu wskazane jest podanie leki przeciwgorączkowego w postaci czopka (na przykład paracetamol) i udanie się do lekarza (zwłaszcza jeśli drgawki wystąpiły po raz pierwszy).

Czy gorączkę zawsze należy leczyć?

Gorączka jest najczęściej źle znoszona przez dzieci, a co za tym idzie w większości przypadków rodzice, jak i lekarze podejmują próby jej obniżenia (podawanie leków przy samym stanie podgorączkowym jest jednak niewskazane). Najlepiej w tym zakresie sprawdzają się paracetamol (jedyny lek przeciwgorączkowy, dopuszczony do zastosowania u maluchów przed 3 miesiącem życia) oraz ibuprofen (wskazany dla dzieci, które ukończyły 3 miesiąc życia). Obie substancje charakteryzują się podobną skutecznością działania przeciwgorączkowego, aczkolwiek współcześnie pediatrzy bardziej preferują ibuprofen. Co więcej, kluczowym elementem leczenia gorączki są działania zapobiegające odwodnieniu się dziecka (głównie podawanie zwiększonych ilości płynów i kontrolowanie stopnia jego stopnia nawodnienia – na przykład oglądanie skóry i śluzówek malucha).

Odrębny temat stanowią natomiast maluchy, u których wcześniej pojawiały się drgawki gorączkowe. W ich grupie wskazana jest podaż leków przeciwgorączkowych przy temperaturach niższych niż u dzieci bez wywiadu w kierunku ich wystąpienia. Niemniej jednak dokładny plan działania przeciwgorączkowego w takich przypadkach powinien być zawsze uprzednio ustalony z lekarzem pediatrą.

Podsumowując, gorączka jest objawem bardzo powszechnym oraz w większości przypadków niegroźnym i niewymagającym podejmowania żadnych specjalnych działań.